De kerk is één bonte verzameling van allerlei kleuren, soorten en maten: gereformeerd, evangelisch, hervormd, reformatorisch, charismatisch, orthodox, vrijzinnig, baptist en katholiek, je kan het allemaal zo gek niet bedenken. Deze veelkleurigheid van de kerk wordt vaak gezien als een obstakel en vaak is dit ook zo. Maar toch kunnen we er misschien ook iets in zien van de veelkleurigheid van God. Allemaal ledematen van dat ene grote lichaam van Christus.
In het Jodendom kennen we eenzelfde veelkleurigheid. Heb je bijvoorbeeld weleens gehoord over een Jodendom zonder rabbijnen? Wist je dat er verschil bestaat tussen Noord- en Zuid-Europese Joden? En heb je weleens gehoord over de kracht van het Joodse gebed? Ken jij Moshe Mendelshon? Als jij geïnteresseerd bent in pijpenkrullen, keppeltjes en diepzinnige discussies over Gods Woord ga je dit vast leuk vinden. De komende tijd verschijnt er iedere week een artikel over een Joodse stroming. Deze week beginnen we met de geschiedenis van het Jodendom tot aan ongeveer de 18e eeuw. Dat is het moment waar de verschillende stromingen echt duidelijk zichtbaar beginnen te worden. Maar voor die tijd waren er ook al verschillen binnen het Jodendom. Laten we beginnen.
De oorsprong van het Jodendom
Je zou kunnen zeggen dat het Jodendom begint bij Abraham, omdat God hem roept om een nieuw volk, het Joodse volk, te worden. Maar de echte aftrap van het Jodendom is toch wel bij het ontvangen van de wet. God gaf de Torah (wet/onderwijzing) aan de stammen van Israël. Zij zouden Gods priestervolk onder de volkeren zijn, een taak die te hoog en te heilig bleek. Israël kent een onrustige geschiedenis waarin zij worstelt met zichzelf en met God. Deze worsteling resulteert in een verdeeld koninkrijk en een volk dat God niet meer van harte dient. De eerste diaspora (verstrooiing) volgt. De Israëlieten gaan in ballingschap en worden verspreid over het oude Midden-Oosten, maar de profeten spraken over een nieuwe tijd, waarin Israël veilig in het land zou leven om God daar te dienen samen met de heidevolken. Deze hoop deed leven.
Na ongeveer 70 jaar in ballingschap keren de Joden terug naar het land Israël en daar wordt de tweede tempel gebouwd. De Israëlieten leven ongeveer vierhonderd jaar in het land en zijn soms vrij hun geloof te belijden, maar worden ook vaak onderdrukt. Wanneer de Romeinen komen, worden de Israëlieten Judeeërs genoemd. Later noemt men hen Joden. Zij mogen hun godsdienst onder bepaalde restricties behouden.
De tijd van de Romeinen
Voor de verwoesting van de tempel door de Romeinen in het jaar 70 na Christus waren er verschillende Joodse stromingen. Denk aan de Essenen, de Sadduceeën, de Farizeeën, de Zeloten en de Samaritanen. Als je meer van hen wil weten moet je in je studiebijbel zijn. De groep die voor nu belangrijk is zijn de Schriftgeleerden. Deze leraren stonden in aanzien bij het volk. Deze geleerden bestudeerden en becommentarieerden de wet van God. Ze werden rabbi’s genoemd. Jezus was een rabbi, een Joodse leraar. Hij was niet de enige. Er waren veel Joodse leraren in de tijd van Jezus. Deze leraren zijn dus rabbi’s die we later rabbijnen zijn gaan noemen. De Farizeeën leverden veel Schriftgeleerden en met de komst van deze leermeesters ontstond het rabbinale Jodendom. Dit Jodendom werd na de verwoesting van de Tempel over heel de wereld verspreid. Er zijn wel Joden die een rabbijnloos Jodendom aanhangen maar dit is een hele kleine groep. We noemen hen de Karaiëten. Zij zien alleen de Thora (de eerste vijf boeken van de bijbel) als het woord van God en beschouwen de rest van de Tenach (het Oude testament) als bijgeschriften. De Talmoed, het geschrift dat voor het rabbinale Jodendom van cruciaal belang was, wordt ook door deze groep verworpen. Deze groep betrof in de 10e eeuw ongeveer 10% van het Jodendom, maar heeft verder eigenlijk altijd als marginale groep bestaan onder de Joden.
Weetje: De manier van geloven van de Karaiëten komt sterk overeen met hoe de Sadduceeën dat deden. Ook zij geloofden alleen in de vijf boeken van Mozes. De Sadduceeën zijn trouwens afstammelingen van het priestergeslacht Zadok. Dat is nog eens goede bijbeltrivia!
De Talmoed
Na de verwoesting van de Tempel zijn de Joden verspreid over de aarde. Dit noemen we de diaspora. Veel van hen kwamen terecht in Europa, maar er zijn ook Joden die naar bijvoorbeeld India en China zijn vertrokken. Je kan je voorstellen dat de Joden overal in de diaspora een andere ontwikkeling doormaakten, maar gelukkig bestond de Talmoed. Een geschrift dat de mondelinge leer en de rabbinale discussies bevatte. De rabbijnen vanuit de Talmoed aan hun leerlingen en zo bleef de Joodse traditie levendig. Deze Talmoed zal later ook een graadmeter zijn waaraan de verschillende stromingen van liberaal tot orthodox kunnen worden afgemeten.
Weetje: De Talmoed is op de Torah na het belangrijkste geschrift in het Jodendom. Dit geschrift bestaat uit de Misjna en de Gemara. De Misjna is de mondelinge leer. Het Joodse volk gelooft dat met de gave van de Thora bij Sinaï ook de Misjna aan Mozes is gegeven. Deze leer is mondeling overgedragen en eind 2e eeuw opgetekend. Deze Misjna wordt weer besproken in de Gemara een discussiestuk tussen verschillende rabbijnen over de Torah en de mondelinge leer. Deze Gemara vormt samen met de Misjna de Talmoed.
Ontwikkelingen in de Middeleeuwen
Het Jodendom ontwikkelde zich in de Middeleeuwen eigenlijk heel geleidelijk en zonder al te veel revoluties. Natuurlijk waren er af en toe geschilpunten over de traditie. Hoe moest een liturgie in elkaar zitten? Mochten er wel of geen tekeningen in gebedenboeken of bijbels worden gemaakt? Zulke vragen werden gesteld, maar echt grote scheuringen kennen we een lange tijd niet in het Jodendom. Het enige onderscheid wat je zou kunnen maken is het verschil tussen de Noord- en Zuid-Europese Joden. De Joden uit Noord-Europa noemen we Asjkenazim en de Joden uit Spanje, Portugal en Afrika noemen we de Sefardim. Deze twee groepen kennen verschillen in gebruiken, maar niet zo zeer verschillen als het aankomt op de leer. De groepen waren ook niet afstandelijk naar elkaar toe, maar hadden nauwe contacten door zowel handel als correspondentie. Het contact tussen deze groepen vond plaats in het Hebreeuws. Er zijn ook nog andere etnische onderscheidingen te maken binnen het Jodendom. Zo kennen we ook Mizrachi-Joden die ook wel Oriëntaalse Joden genoemd worden. Deze waren afkomstig uit het Midden-Oosten. Een heel aparte groep zijn de Falasja. Deze groep uit Ethiopië kent een lange Joodse traditie. Zij zijn extra interessant, omdat we eigenlijk niet precies weten hoe deze Joodse groepering is ontstaan. In tegenstelling tot de eerder genoemde groepen kennen zij de Talmoed niet en hebben zij heel lang totaal geïsoleerd geleefd.
Vervolging
Het Jodendom kende gedurende de hele Middeleeuwen sterke vervolging en onderdrukking. Zij waren vrijwel nergens veilig en trokken zich er terug in hun eigen gemeenschappen. Waar dat kon traden zij naar buiten. Aan het eind van de Middeleeuwen kregen Joden wel steeds meer vrijheden en konden zij hier en daar hun geloof wat vrijer beleven, maar ze waren nog steeds een gehaat volk.
Weetje: Een interessante ontwikkeling in de middeleeuwen is het ontstaan van de kabbala. Deze mystieke filosofie zoekt naar de diepere verbanden van de Torah, denkt na over het wezen van de schepping, de verbondenheid met God, en de rol van de mens. Veel mensen denken bij kabbala meteen aan occultisme en die kant kan het zeker op gaan, maar in de eerste plaats is de kabbala een filosofie. De kabbala wordt later nog interessant als we het hebben over het Chassidisme.
Een verlicht Jodendom
Na de middeleeuwen maakte de christenheid de Renaissance door. De oudheid ging opnieuw leven en nieuwe ‘oude filosofie’ sprak tot de verbeelding. De wetenschap kwam op gang en mensen gingen anders denken over God en mens. Deze verandering van denken noemen we ook wel de Verlichting. Het Jodendom bleef ook niet onaangetast door deze maatschappelijke veranderingen en een grote groep Joden met name in Duitsland begon liberaler te denken en ervoer tegelijk de wens zich te emanciperen. Deze beweging noemen we de Haskala. Dit is Hebreeuws voor ‘verlichting’. Deze Haskala zou het tijdperk inluiden waarin de Joodse stromingenen zoals wij die nu kennen zouden ontstaan.
Wat staat je nog te wachten?
We gaan het de komende tijd hebben over verschillende Joodse stromingen die nu bestaan en die we een beetje kunnen onderscheiden.
- Orthodox
- Reform Judaism / Progressief Jodendom
- Messiaansbelijdend Jodendom
Volgende week hebben we het over het Reform Judaism. De beweging die de Haskala startte en een nieuw tijdperk voor het Jodendom inluidde.
Nu al meer weten?
Kan je niet wachten op de artikelen en wil je meer weten over het Jodendom? Check dan deze video’s: https://www.youtube.com/playlist?list=PLT3E92DW2HbiNL38W-OGdTxRqLHQu17Xl.
Lezen kan ook: Het boek ‘Geschreven Leven’ is een inleiding tot het Jodendom door Klaas A.D. Smelik over de geschiedenis en vorming van het Jodendom. Een andere aanrader is ‘De Geschiedenis van de Joden’ geschreven door Simon Schama. De historicus beschrijft het Joodse leven van 1000 v. Christus tot nu in drie boeken waar hij er nu twee van heeft uitgegeven. De derde is op komst.
