De kerk is een bonte verzameling van allerlei kleuren, soorten en maten: gereformeerd, evangelisch, hervormd, reformatorisch, charismatisch, orthodox, vrijzinnig, baptist en katholiek, je kan het allemaal zo gek niet bedenken. Deze veelkleurigheid van de kerk wordt vaak gezien als een obstakel en vaak is dit ook zo. Maar toch kunnen we er misschien ook iets in zien van de veelkleurigheid van God. Allemaal ledematen van dat ene grote lichaam van Christus.
In het Jodendom kennen we eenzelfde veelkleurigheid. Heb je bijvoorbeeld weleens gehoord over een Jodendom zonder rabbijnen? Wist je dat er verschil bestaat tussen Noord- en Zuid-Europese Joden? En heb je weleens gehoord over de kracht van het Joodse gebed? Ken jij Moshe Mendelsohn? Als jij geïnteresseerd bent in pijpenkrullen, keppeltjes en diepzinnige discussies over Gods Woord ga je dit vast leuk vinden. De komende tijd verschijnt er iedere week een artikel over een Joodse stroming. Deze week: Kleurrijk zwart.
Het vorige artikel ‘Kinderen van de Haksala’ gemist? Lees ‘m hier!
Israël Ben Eliëzer
Israël Ben Eliëzer was nog jong toen zijn ouders stierven. Hij werd opgevangen door andere Joodse mensen, maar al snel ging hij op pad. Hij had de drang om te zwerven in de bossen. Daar voelde hij de verbinding met God. Toen zijn vader stierf waren zijn laatste woorden: “Mijn liefste zoon, ik hou van je met heel mijn hart. Ik wil dat je weet dat voordat je werd geboren, mij werd meegedeeld dat Hasjem altijd bij je zal zijn omdat jij één van de onschuldige zielen van de hemel hebt. Dus vrees niets behalve God, want hij is altijd bij je. En heb elke Jood lief.”
Weetje: Hasjem betekent letterlijk “de Naam”. Daarmee wordt God aangeduid, omdat Joden het woord God en de naam van God niet uitspreken.
Met de belofte dat Hasjem altijd bij hem zou zijn trok Israël Ben Eliëzer door de wereld. Er zijn veel legendes over deze jongen. Hij deed veel wondertekenen. Mensen werden genezen, huizen werden gezegend en kwaad werd uitgedreven. Hij bracht de kabbalistische kijk op het Jodendom, de diep spirituele kijk op het leven naar de gewone man.
Kabbala
Kabbala is een mystieke filosofie die zoekt naar de diepere verbanden van de Torah en nadenkt over het wezen van de schepping, de verbondenheid met God, en de rol van de mens. Veel mensen denken bij kabbala meteen aan occultisme en die kant kan het zeker op gaan, maar in de eerste plaats is de kabbala een filosofie. Vroeger was de kabbala en spiritualiteit enkel voor de elite. Maar deze man, ook wel de Baal Sjem Tov genoemd, bracht deze spiritualiteit naar de gewone Joodse man en vrouw. Zijn erfenis werkt nog steeds door in het leven van miljoenen Joden wereldwijd. Hij bracht de wijsheid van de mystieke kabbala en de directe toenadering tot God dichtbij. Hij is de vader van het Chassidisme.
Hokjes, vakjes
Het past het Chassidisme eigenlijk niet om het te definiëren in een schema of een ander systeem. Het Chassidisme is een stroming van verhalen, sages en legendes. Toch is het nodig een poging te doen om deze stroming te positioneren ten midden van alle andere Joodse stromingen.
‘Chassidisme’, ‘Charedisch Jodendom’ en ‘Orthodoxie’ het zijn allemaal termen die worden gebruikt wanneer men spreekt over chassidische joden, maar zij betekenen allemaal iets anders, we gaan uitleggen hoe deze puzzel in elkaar steekt. In ons vorige artikel hebben we het gehad over de Haskala, de Joodse verlichting. De groep die opstond tegen deze Haskala en de traditionele waarden omarmde noemen we de Orthodoxie. De orthodoxie bestaat uit twee groepen.
Twee groepen orthodoxe Joden
1. De Moderne Orthodoxie. Deze groeperingen houden zich streng aan de halacha (Joodse wet), maar staan kleine concessies toe om te passen in de moderne samenleving.
2. De Ultra-Orthodoxie. Deze groeperingen zijn uiterst strikt als het gaat om de halacha. Deze wordt streng nageleefd, men doet geen concessies. Daar staat tegenover dat veel van deze groeperingen met plezier en vreugde de Torah vieren en navolgen. De ultra-orthodoxie noemen we het Charedisch Jodendom. Charedi betekent letterlijk vrezend. Hun naam staat dus voor hun godvrezende houding.
Vandaag gaan we dus in op de ultra-orthodoxen. Genoeg differentiaties gehoord? Dan heb je pech. De zaak moet nog iets verder worden uitgewerkt.
Nog meer hokjes
De ultraorthodoxen zijn op te splitsen in twee groepen. De Mitnagdiem en de Chassidiem. Samen vormen zij dus het ultra-orthodox ofwel Charedisch Jodendom. In de achttiende eeuw kwam in Oost-Europa het Chassidisme op. De reizende rabbijn Israël Ben Eliëzer werd befaamd in het Jodendom. Hij stond bekend om zijn spiritualiteit, zijn genezingen en uitdrijvingen. Hij bracht de kabala naar de mensen en vertelde hen dat ze moesten bidden met kavana, een heilige passie. Hij reisde rond en vertelde overal over zijn ideeën. Men noemde hem de Baal Sjem Tov, dat wil zeggen: de Meester van de Goede Naam.
Zijn opvolger Dov Baer had een probleem. Hij kon niet goed lopen. Daardoor veranderde het chassidisme in een stroming die zich schaart rond een rabbijn. Niet langer ging de chassidische rabbijn rond om te onderwijzen, maar kwamen discipelen naar de rabbijn toe om daar te leren. Zo ontstonden er in verschillende plaatsen in Europa chassidische groeperingen. Deze kunnen we later onderscheiden als verschillende dynastieën.
Een andere belangrijke man in deze tijd was Elijah ben Solomon Zalman. Men noemt hem ook wel de Vilna Gaon. Hij was een groot Torah- en Talmoedgeleerde en had het niet zo op het Chassidisme. Hij stelde dat de chassidische Joden teveel met het hart en gebed bezig waren en het studeren en beredeneren achterwege lieten.
Weetje: De Zwarte kleding van de Ultra-Orthodoxen kent verschillende betekenissen: Enerzijds drukt zwart bescheidenheid uit: het gaat niet om het uiterlijk, maar je onderscheidt je door wie je bent. Anderzijds is Israël een priesterlijk koninkrijk en is volgens de Talmoed iedere Jood een prins. Dat brengt hij ook tot uitdrukking door goed gekleed te gaan.
Er was nog een ander belangrijk punt waar de Vilna Gaon het niet mee eens was. De chassidische Joden geloven in een Tzadik, een rechtvaardige. Iedere generatie kent een rechtvaardige die in speciaal contact met God staat. Dit is waarom de chassidische dynsastien zich rondom één rabbijn verzamelen. De Mitnagdiem onder leiding van de Vilna Gaon geloofden hier niet in en stelden het belang van de Torahdeskundige bovenaan. Je zou kunnen zeggen dat de Mitnagdiem een verstandelijk geloven propageerde, waar de Chassidiem juist stelden dat je met passie en gevoel moest geloven.
Weetje: Bij de chassidiem is er nog een reden voor hun zwarte kleding. Hun klederdracht is gebaseerd op de kleding van de Poolse landadel in de 18de eeuw , echte prinsen dus! Maar de eerste chassidische rebbes hebben bepaald dat hun klederdracht tot de komst van de Messias niet meer veranderd mag worden. Daarmee drukt hun kleding dus ook het wachten op de Messias uit.
Een lange tijd zorgden de Mitnagdiem ervoor dat de Chassidiem voor de Joodse rechtbanken moesten verschijnen. Er zijn verschillende Cherem uitgevaardigd tegen de Chassidiem, dit zijn religieuze verboden. Van 1772 tot 1797 hadden de Mitnagdiem en de Chassidiem ruzie met elkaar, maar dit veranderde met de komst van de verlichting.
De Haskala
In het vorige artikel hadden we het over de Haskala, de Joodse verlichting. Hier ontstond een nieuw soort Jodendom: Liberaal en op zoek naar mogelijkheden om minder rechtlijnig met de halacha om te hoeven gaan. De Mitnagdiem en Chassidiem hadden zo hun verschillende gedachtegangen, maar ze wilden allebei trouw blijven aan de halacha. Dit gedeeld verlangen maakte dat hun meningsverschillen over gebed en studie minder belangrijk werden en zo ontstond er één groep. Deze groep werd de orthodoxie. Waar het begin van dit artikel ook mee begon.
Weetje: Om de vereniging van deze twee stromen officieel te bevestigen richtten de groeperingen de eerste Joods Politieke organisatie op: Agudat Israël. Deze organisatie is ook verenigd in een politieke partij in Israël met dezelfde naam: Agudat Israël.
Dynastieën
Eerder noemden we al dat het Chassidische Jodendom verschillende dynastieën kent. Ondanks dat de dynastieën globaal dezelfde leer aanhangen zijn er toch sterke verschillen te zien.
Het antizionistische Satmar
Eerst kijken we naar de Satmarer Chassidiem, ook wel Satmar genoemd. Deze stroming is uiterst gesloten en behoort tot de meest extreme groeperingen binnen het Jodendom. De wet wordt uiterst nauwgezet nageleefd en er is weinig contact met niet-Joden. Ook andere Joodse groeperingen worden niet snel bezocht. Deze groepering is gecentreerd rond de rabbi’s Aaron en Zalman Teitelbaum. Aaron is leider van een gemeenschap in Kyrjas Yoel, een dorpje vlakbij New York vernoemd naar Yoel Teitelbaum een grote Rebbe van de gemeenschap. Hij vluchtte ten tijde van de Shoah naar Amerika en hier werd de beweging groot.
De stroming Satmar is uiterst gesloten en behoort tot de meest extreme groeperingen binnen het Jodendom. De wet wordt uiterst nauwgezet nageleefd en er is weinig contact met niet-Joden.
De broer van Aaron, Zalman Teitelbaum, is de leider van de gemeenschap in Brooklyn New York. Zalman schijnt door hun vader als officiële opvolger te zijn aangewezen, maar daar is niet volledige overeenstemming over. Hij is te herkennen aan zijn bijzondere jas in de menigte zwartgeklede chassidiem. De groep staat bekend om haar antizionisme. Deze Joden geloven dat de staat Israël pas mag bestaan wanneer de Messias is teruggekeerd. De Messias zal een koninkrijk stichtten en pas dan mogen de Joden terugkeren naar Israël. Frappant is wel dat een grote groep Satmar Joden in Israël in Bnei Barak en Jeruzalem wonen. Zij zien kennelijk geen conflict tussen hun antizionistische overtuiging en hun aanwezigheid in Israël. Dit kan verklaard worden door het feit dat de charedische Joden zich vaak al voor de stichting van de Israëlische staat in het land hadden gevestigd.
De stroming Chabad
Dan belichten we nog een andere chassidische stroming, de Lubavitcher Chassidiem van de Chabad-beweging. Deze beweging is één van de bekendste Joodse bewegingen ter wereld. Dit komt doordat deze beweging heel open naar buiten toe is. Niet-Joden, maar vooral ook Joden die hun religiositeit hebben verloren, worden uitgenodigd om feesten en gebruiken mee te vieren. De Chabad-beweging evangeliseert zelfs onder Joden. Zo gaan jongeren uit de beweging vaak de straat op om mensen te vragen of zij Joods zijn. Wanneer dit dan het geval is nodigen ze hen uit om een gebed op te zeggen met tefilien om. Dit zijn de zwarte gebedsriemen die je misschien weleens hebt gezien.
De Chabadbeweging staat overwegend positief tegenover de staat Israël en zien de stichting van de staat als een voorteken van de komst van de messias.
Een ander kenmerk van de Chabadbeweging is de sterke verwachting van de Messias. De grootste gemeenschap bevindt zich in Brooklyn, New York en daar heeft men een soort slogan op hun auto’s staan met: ‘We want Messiah now”. In deze beweging leeft ook de overtuiging dat hun overleden rebbe Menachem Schneersson de messias is. Eerder noemde we al de Tzadik. In iedere generatie bevindt zich een bijzondere rebbe die de chassidische Joden de Tzadik noemen. Volgens velen was Menachem Schneersson de Tzadik van de twintigste eeuw. Nog sterker: velen zien hem als de messias. Hij overleed in 1992, maar velen geloofden dat hij toen op kon staan. Tegenwoordig geloven veel Lubavitcher Chassidiem dat hij zichzelf spoedig zal openbaren als messias en dat de Joden dan terug kunnen keren naar Israël. Dit is niet de officiële leerlijn van de beweging, maar vindt wel breed gehoor onder de volgelingen. De Chabadbeweging staat overwegend positief tegenover de staat Israël en zien de stichting van de staat als een voorteken van de komst van de messias.
Deze twee stromingen liggen dus enorm ver uit elkaar, maar behoren allebei tot het Chassidisch jodendom.
De orthodoxe wereld
De chassidische wereld is een wondere wereld over sages, legendes en gebed. De ultraorthodoxe groeperingen kennen echter een hevige tegenstand, omdat veel van hen willen leven op een conservatieve manier. Dit wordt niet altijd geaccepteerd. Ook duiken er regelmatig verhalen op over ex-orthodoxen die de gemeenschappen als bedrukkend of zelf mishandelend hebben ervaren.
Gelukkig zien we ook veel gemeenschappen waarin God met liefde gediend wordt, waar de Thora gevierd wordt en waar de verwachting naar de Messias nog nooit zo groot is geweest. De ultra-orthodoxie kent zijn schaduwkant, maar achter de zwartgeklede joden schuilt een wereld van kleurrijke verhalen en een diepe liefde voor God! Wij zien misschien snel de regeltjes en wetten, maar deze regels vormen de manier waarop zij hun hart puur op God richten. Liefde voor Gods wet, het is een houding waar wij veel van kunnen leren.
