Door de hele wereldgeschiedenis heen zijn veel volken het slachtoffer geweest van haat en discriminatie. Vaak kwam de mensheid vroeg of laat tot het besef dat deze haat onredelijk was en kwam er een einde aan. Heel anders is dat met antisemitisme.
Het Joodse volk neemt in deze geschiedenis namelijk een unieke positie in. Zij zijn al duizenden jaren lang voortdurend het slachtoffer van een onverklaarbare haat. Dat begon al in de tijd van de Bijbel. Denk aan de verhalen over de Egyptenaren, Haman en de Romeinen. Het meest bekende voorbeeld uit de lange geschiedenis van Jodenhaat is de Holocaust, waarin zes miljoen Joden werden vernietigd. Ook vandaag is Jodenhaat nog steeds actueel. Reden genoeg om je eens af te vragen hoe dat zit!
1. Wat is antisemitisme?
Het woordenboek van Van Dale omschrijft antisemitisme als gezindheid tegen de Joden en hun invloed op de maatschappij. Het woord zelf verwijst naar het begrip Semieten.
- Semieten is een verzamelnaam voor volken die leven of leefden in vooral het Midden-Oosten
- Semieten verwijst naar Sem, één van de drie zonen van Noach die de stamvader zou zijn van vijf Semitische volken
- Tegenwoordig wordt met de term antisemitisme eigenlijk alleen de haat tegen Joden bedoeld
Antisemitisme of Jodenhaat komt door de hele wereldgeschiedenis heen in verschillende vormen voor. Een belangrijk kenmerk is dat de haat zich richt tegen Joden als volk. Soms wordt ook het begrip anti-judaïsme gebruikt, waarmee een afkeer van het Jodendom als religie wordt bedoeld.
Antisemitisme wordt vaak verward met antizionisme of kritiek op de staat Israël. Meer daarover vind je onder Antisemitisme vandaag.
2. Antisemitisme in de Bijbel
In de Bijbel lezen we op verschillende plekken over haat tegen het Joodse volk. Het bekendste voorbeeld is misschien wel het verhaal van Haman, uit het Bijbelboek Esther. Haman is de belangrijkste minister in het Perzische Rijk en is van plan om alle Joden in zijn land uit te roeien. Hij haat Joden omdat Mordechai vanuit zijn joodse geloofsovertuiging niet voor hem wilde buigen.
Hamans’ plan om alle Joden op één dag te vermoorden wordt voorkomen door Esther, de Joodse vrouw van de Perzische koning Ahasveros. Uiteindelijk wordt Haman samen met zijn zonen opgehangen aan de paal die ze speciaal voor de ophanging van Mordechai hadden laten plaatsen. Elk jaar herdenken en vieren Joden wereldwijd tijdens het Poerimfeest de overwinning op Haman.
Als er in de Bijbel over de haat tegen de Joden wordt gesproken, dan is dat vaak in relatie met Gods intieme band met het volk. Bijvoorbeeld in Psalm 83, waar de schrijver van de Psalm de haat tegen Israël direct koppelt aan de haat tegen de God van Israël.
Kom, zeiden zij, laten wij hen uitroeien, zodat zij geen volk meer zijn en aan de naam van Israël niet meer gedacht wordt.
– Psalm 83:5
Als het volk Israël er niet meer is, dan zou de Bijbel niet langer een betrouwbaar boek zijn. In Jeremia 31 staat namelijk:
Zo zegt de Heere:
Als de hemel hierboven ooit opgemeten zou kunnen worden en de fundamenten van de aarde beneden onderzocht zouden kunnen worden,
dan zou ook Ik heel het nageslacht van Israël verwerpen,
om alles wat zij gedaan hebben, spreekt de Heere.
– Jeremia 31:37
In Zacharia 2:8 staat zelfs dat wie aan Israël komt, God in Zijn oogappel raakt. In de Bijbel wordt dus al uitgebreid gesproken over Jodenhaat!
3. Christelijk antisemitisme
Het bekende Holocaustherdenkingsmuseum Yad Vashem in Jeruzalem begint met een gedeelte over christelijk antisemitisme. Niet zo gek, want het Europese christendom kent een lange geschiedenis van Jodenhaat.
Het begon allemaal toen de kerkvaders (dat zijn belangrijke christelijke leiders uit de eerste eeuwen) de Joden ervan beschuldigden dat ze Christus hadden vermoord. Deze opvatting zorgde ervoor dat veel christenen er in die tijd van overtuigd raakten dat God de Joden zou haten en dat het goed was om dat zelf ook te doen. Alle Bijbelverhalen over Israël moest je niet langer serieus nemen: God had het helemaal gehad met die Joden en de kerk was het nieuwe Israël.
Anti-Joodse maatregelen
Deze omslag in het lezen van de Bijbel leidde tot veel anti-Joodse maatregelen. Veel christelijke leiders besloten om het in de praktijk brengen van het jodendom onmogelijk te maken. Het vieren van de Joodse feesten, het houden van de shabbat en bekering tot het jodendom werden misdaden waar zware straffen op stonden. Voor Joden was er maar één manier om van alle ellende af te komen: zich bekeren tot het christendom.
Het verwijt dat ze Christus zouden hebben vermoord heeft de Europese Joodse gemeenschap eeuwenlang achtervolgd. Door de hele geschiedenis heen zijn Joden vervolgd en vermoord door christenen. Een paar belangrijke periodes daarin zijn:
- de Kruistochten, waarbij christelijke strijders op weg gingen naar Jeruzalem om de stad te bevrijden van de islamitische overheersers. Onderweg naar Jeruzalem sloten de strijders Joden op in synagoges en verbrandden ze levend tijdens het zingen van christelijke gezangen
- de Inquisitie, waarbij in een serie massaprocessen bijna 350.000 Joden werden gemarteld of vermoord als ze gedwongen bekering tot het christendom weigerden
- de Pogroms, waarbij vooral in Oost-Europa Joodse dorpen werden aangevallen
Bloedsprookje
De haat tegen Joden was vooral gebaseerd op leugens. Populaire verzinsels over Joden hadden vaak te maken met christelijke tradities, omdat het christendom een belangrijke rol speelde in het leven van veel mensen en je daarmee dus een gevoelig en persoonlijk punt raakte. Het bekendste anti-Joodse verzinsel is die van het Bloedsprookje. Joden zouden bij het bereiden van hun Pesachmatzes het bloed gebruiken van christelijke jongetjes. Daarvoor moest een rituele moord worden gepleegd. Eeuwenlang ging deze leugen rond door heel Europa en zorgde voor veel afkeer tegen de Joodse inwoners.
Een ander bekend verhaal is dat van de Joodse arts Balavignus. Hij wist in de veertiende eeuw door het houden van de Bijbelse hygiënewetten uit de Thora de builenpest buiten de Joodse wijk van Straatsburg te houden, terwijl de rest van de stad massaal aan de Zwarte Dood stierf. Conclusie: de pest was een vooropgezet plan van de Joden om zoveel mogelijk christenen in heel Europa te doden. Balavignus werd net zolang gemarteld totdat hij toegaf dat hij achter het verspreiden van het virus zat.
Deze lange geschiedenis kwam tot een dieptepunt tijdens de Holocaust. Zes miljoen Joden werden vermoord in ons christelijke continent. Veel nazi’s gebruikten dezelfde argumenten als de motieven waarmee Europese Joden eeuwenlang waren gehaat, vervolgd en vermoord.
4. Anti-Joodse complotten
In het begin van de twintigste eeuw verscheen het boek De protocollen van de wijzen van Sion. Dit was het verslag van een vergadering van Joodse leiders die in 1897 in het Zwitserse Basel zou hebben plaatsgevonden. Hoewel al snel bleek dat de inhoud van het boek compleet verzonnen was, verspreidde de tekst zich snel en is in veel Arabische landen vandaag nog steeds populair leesvoer.
Tijdens deze zogenaamde Joodse conferentie zouden de Joodse leiders een plan hebben opgesteld waarmee ze een einde wilden maken aan de christelijke samenleving in Europa. Ook zouden er plannen zijn gemaakt om te komen tot een Joodse wereldheerschappij. In het document zou tot in detail staan beschreven hoe dat gerealiseerd zou moeten worden. De protocollen van de wijzen van Sion wordt in antisemitische kringen nog vaak gebruikt om het joodse gevaar aan te tonen.
Ook buiten dit beruchte boek om bestaan er veel complottheorieën die beweren dat Joden de wereldmacht in handen hebben en bepalen wat er gebeurt. Een paar voorbeelden van anti-Joodse complottheorieën:
- Joden zitten achter de aanslagen op de Twin Towers in New York
- Joden zitten achter terreurorganisatie IS om de islam in een kwaad daglicht te zetten
- Israël zit achter het neerhalen van vlucht MH17
Hoewel het inderdaad waar is dat veel Joden hoge posities in de maatschappij bekleden, wordt de bewering dat Joden de wereldmacht in handen hebben over het algemeen als antisemitisch gezien.
5. Antisemitisme vandaag
Antisemitisme is ook vandaag nog steeds een actueel item. Steeds vaker komen antisemitische uitingen voorbij, ook door het gebruik van bijvoorbeeld Facebook en Twitter. Veel Europese Joden proberen de toenemende dreiging te ontvluchten en emigreren naar Israël.
Ook in Nederland neemt de Jodenhaat weer toe. Alle Joodse instellingen in Amsterdam worden noodgedwongen zwaar bewaakt en Joden hebben dagelijks te maken met verschillende vormen van antisemitisme. In Nederland houdt het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) elk jaar het aantal antisemitische uitingen bij.
Antisemitisme uit zich vaak in de vorm van scheldpartijen of bedreigingen. Vormen van fysiek geweld tegen Joden zijn gelukkig minder vaak aan de orde. Wat opvalt is dat de situatie in Israël een direct gevolg heeft voor Joden in Nederland: is het onrustig in het Midden-Oosten, dan nemen de uitingen van Jodenhaat in Nederland toe.
Wat is antisemitisme en wat niet?
De scheiding tussen wat wel en niet onder antisemitisme wordt gerekend is vaak moeilijk te bepalen. Kritiek op het beleid van een Joodse minister in Nederland is natuurlijk geen antisemitisme, maar is een voetballer die na een gewonnen wedstrijd tegen Ajax zingt dat hij op Jodenjacht gaat dat wel? Kritiek op het beleid van de staat Israël is niet per se antisemitisch, maar kan dat wel zijn wanneer andere landen bij dezelfde fouten geen of minder kritiek krijgen.
Je merkt dat het niet altijd duidelijk is wanneer iets antisemitisch is. Het ligt in zo’n geval aan de bedoelingen achter iemands opmerking.
Kijk voor meer informatie over actueel antisemitisme op de website van het CIDI.
Lees ook:
Foto: Raymund Flandez/CC 2.0 Flickr.com
